بررسی تحلیلی رابطة دو اسطورة همسان (فرّ کیانی و همای پادشاهی)

چکیده تکیه بر فرّ ایزدی و اعتقاد به شاهِ آرمانی در فرهنگ و ادبیات و اساطیر ایرانی، اندیشه ای دیرین و پنداری باسابقه است. فرّ به عنوان یک اسطورة ریشه دار و عمیق حداقل دو نقش اساسی بر عهده داشت؛ نخست اینکه نظام موروثی پادشاهی را توجیه می کرد و دیگر آنکه با پیوند قدرت پادشاه به قدرت و ارادة الهی به آن جنبة معنوی و دینی می بخشید. در اوستا و متن های پهلوی و به تبع آنها در شاهنامه ردّ پای این اسطوره به طرزی عمیق و پررنگ نمایان است. محوریت اندیشة فرّ در فلسفة سیاسی، تفکر دینی و باورهای مردمی ایران باستان از ژرفا و شمول هر چه تمام تر این کهن اسطوره حکایت دارد، اما با توجّه به تأثیر انکارناپذیری که تحوّلات اجتماعی و دینی در ساختار و محتوای اسطوره ها دارند، در طول دورة اسلامی، هرچه از دوران باستان فاصله می افتد، تحول اسطورة فرّ از یک اندیشة اعتقادی و بنیاد سیاسی و اجتماعی به یک پندار موهوم و باور عامیانه، بیشتر قابل مشاهده است. در این دوره، از یک سو اسطورة فرّ رنگ می بازد و از سوی دیگر با اسطورة «همای سعادت» درمی آمیزد. این تلفیق، به وفور، در آثار ادبی سده های میانی در قالب تعبیراتی چون «فرّ هما» و «همایون فرّ» رخ می نماید و در دوره های متأخّر به موازات کاسته شدن از جایگاه اندیشة «فرّ کیانی»، به تدریج «همای سعادت» با ژرفایی به مراتب کمتر و صرفاً در لابه لای آثار ادبی و لایه هایی از اندیشة عامیانه جایگزین آن می شود.